Głos noblistki

Najnowszym, wydanym niedawno w Polsce zbiorem esejów pt.: „Moja sztuka protestu” Elfriede Jelinek potwierdza swój status jednej z najbardziej kontrowersyjnych pisarek. Jawi się także jako wrażliwa społecznie, uważna obserwatorka rzeczywistości.

Autorka urodziła się 20 października 1946 roku w Mürzzuschlag w Styrii w południowo-wschodniej Austrii. Była tzw. późnym dzieckiem. Matka w chwili jej narodzin miała 53 lata, ojciec 58. Dzieciństwo Jelinek można określić jako trudne. Kluczowymi doświadczeniami tego okresu wydają się być edukacja w przyklasztornej szkole i toksyczna relacja z matką, która wymagała bezwzględnego posłuszeństwa i chciała mieć pełną kontrolę nad życiem córki. Jelinek ukończyła Konserwatorium Wiedeńskie w klasie fortepianu. Debiutowała w 1967 roku tomem „Cień Lisy”. W 2004 roku otrzymała Literacką Nagrodę Nobla. Niektórzy krytycy do dziś twierdzą, że była to jedna z największych pomyłek szwedzkiej Akademii.

Trudne doświadczenia z młodości z pewnością odcisnęły piętno na całej twórczości Jelinek. Skomplikowane stosunki z matką opisała w powieści „Pianistka” (W.A.B. 2004). Cała proza pisarki przesiąknięta jest buntem, niezgodą na otaczającą rzeczywistość w różnych sferach: politycznej, społecznej, obyczajowej i kulturalnej. Jak sama mówi: „…zawsze, gdy dostrzegam jakieś tendencje totalitarne lub autorytarne, od razu muszę krzyczeć. To chyba pragnienie pomszczenia ojca, które towarzyszy mi przez całe życie”.

W tym nurcie mieszczą się też eseje i przemówienia noblistki. „Moja sztuka protestu” napisana jest mocnym, brutalnym, momentami szokującym językiem, mającym zwrócić uwagę czytelników na omawiany problem. Teksty roją się od różnorakich gier słownych, dobrze znanych z wcześniejszych powieści Jelinek. Kolejną cechą, która w zbiorze zwraca uwagę jest niezwykła różnorodność poruszanych tematów i erudycja autorki, która niejednokrotnie wymaga od odbiorcy ogromnej wiedzy i częstego sprawdzania kontekstu w innych źródłach. Znajdziemy tu zarówno wypowiedzi na bardziej błahe, ogólne kwestie (kino, teatr, muzyka), jak i komentarze polityczne.

Jelinek nie boi się krytykować władzy i swoich rodaków. Piętnuje to, z czym od początku stara się walczyć: rasizm, nacjonalizm i amnezję historyczną polityków. Nie zapomina również o kobietach. Swoje poglądy na ich rolę społeczną przedstawiła w najbardziej wstrząsającym tekście tego tomu – „Kobieta i jej przeznaczenie. Kobieta i obozy koncentracyjne”. Można tu zauważyć jedną z najbardziej wartościowych cech stylu noblistki, mianowicie połączenie oburzenia z niezwykłą wrażliwością i empatią wobec ofiar. W przemówieniach wygłaszanych, przy okazji odbierania różnych nagród pisarka nigdy nie ogranicza się do standardowych podziękowań. Korzystając z publicznej obecności, stara się poruszyć bulwersujące ją, „niemedialne” kwestie, czym często wywołuje zmieszanie wśród zgromadzonego audytorium.

„Moja sztuka protestu” to lektura trudna i wymagająca. Z całą pewnością nie da się jej przeczytać w kilka dni, gdyż potrzeba do niej ogromnego skupienia i dużej wiedzy. Można wysunąć hipotezę, że została napisana bardziej z myślą o specjalistach: literaturoznawcach, teatrologach i innych humanistach. Nie należy się jednak zrażać dużym stopniem naukowości języka. Jest to bowiem doskonała lektura dla tych, którzy lubią wiedzieć i chcą zrozumieć więcej. Warto po nią sięgnąć choćby po to, by zauważyć i zastanowić się nad problemami, o których na co dzień nie mamy czasu lub nie chcemy myśleć. Jest to książka z kategorii tych, które można polubić lub nie, ale na pewno nie pozostawi po sobie obojętności.

Ocena: 7/10

E. Jelinek, "Moja sztuka protestu", Wydawnictwo W.A.B. 2012.

*Książkę zrecenzowałam dzięki uprzejmości Wydawnictwa W.A.B. http://www.wab.com.pl/?nowosci