czwartek, 14 grudnia 2017

Wielka gra

Czy można umiejętnie połączyć grę komputerową z mitologią skandynawską i współczesną historią Ameryki? Nathan Hill udowadnia, że tak. „Niksy” to wielka, nie tylko z uwagi na objętość powieść z epickim rozmachem, rzadko już dziś spotykanym w literaturze. W moim osobistym rankingu -  zdecydowanie najlepsza powieść zagraniczna 2017 roku.

Trudno pisać o książkach wybitnych, które wzbudziły dużo emocji, do których nie ma się praktycznie żadnych zastrzeżeń. Bo, jak w tej sytuacji uniknąć banału, sztampy, nadmiernej egzaltacji? Jak stworzyć oryginalną opinię, bez powtarzania tego, co wcześniej o książce zdążyli napisać już inni? Jak rozpisać wrażenia i emocje, kiedy jest ich tyle, że wydaje się to niemożliwe, a wszystko, co ma się ochotę napisać mieści się w jednym zdaniu: przeczytajcie koniecznie, naprawdę warto? Taką właśnie lekturą były dla mnie „Niksy”. Recenzja jednak musi posiadać tekst, zatem zacznijmy od początku.

Żeby nie było zbyt cukierkowo i monotonnie zacznę od mankamentów. Ta książka jest gruba, ciężka i zabiera mnóstwo czasu. Z uwagi na swoje gabaryty, w wersji papierowej nadaje się w zasadzie wyłącznie do domowej, niespiesznej lektury. Lojalnie uprzedzam, że jej rozpoczęcie wiąże się z porzuceniem na dłuższy czas życia rodzinnego, towarzyskiego i zaburzeniami w życiu zawodowym ( częste spóźnienia do pracy) Zapewniam, że nic nie będzie was frapowało bardziej od pytania, co dalej? I mimo wyrzutów sumienia, niedotrzymanych terminów nie pożałujecie ani jednej minuty poświęconej czytaniu powieści Hilla, co więcej, możliwe jest nawet odczuwanie smutku, że to już koniec, tak jak to było w moim przypadku.

Wielu twierdzi, że o jakości tekstu decyduje pierwsze zdanie. Do „Niksów” przyciąga już myśl przewodnia zamieszczona na okładce: To, co kochasz najbardziej, kiedyś zrani cię najmocniej. To uniwersalne, mocne zdanie sprawia, że natychmiast mamy ochotę poznać historię bohaterów tego opasłego tomu.

Matka była pierwszą osobą, która w dzieciństwie opuściła Samuela. To samo powtórzyło się później z ukochaną – Bethany i najlepszym przyjacielem -  Bishopem. Uczucie odrzucenia towarzyszyło mu przez całe życie. Schronił się przed nim w świecie gry komputerowej Elflandia. Tam był najlepszy, czuł się doceniany i podziwiany. Uważał że w wirtualnym świecie nawiązuje zdecydowanie lepsze relacje, tam nie musiał się bać. Przez całe życie towarzyszyło mu również poczucie niespełnienia. Kariera pisarza, o której marzył od dziecka, mimo wielu starań nie układała się po jego myśli. Zamiast niej sumiennie pełnił funkcję sfrustrowanego wykładowcy literatury w środowisku mało ambitnej młodzieży. Po pracy natychmiast wracał do swojego ulubionego elfickiego świata i robił wszystko by zapomnieć. Nieskutecznie.

Rzeczywistość Samuela zmienia się z dnia na dzień. Pewnego dnia z telewizyjnych wiadomości dowiaduje, się, że jego matka została oskarżona o napaść na gubernatora. Media grzebią w jej przeszłości nazywając hipiską, terrorystką i prostytutką. W ten mało finezyjny sposób, po dwudziestu latach milczenia i nieobecności matka ponownie pojawia się w jego życiu. Samuel dostrzega w tym szansę na spełnienie marzenia o byciu znanym pisarzem. Sytuacja sprawia, że wspomnienia z dzieciństwa wracają, pojawia się również okazja do rozwikłania tajemnic z przeszłości i znalezienia odpowiedzi na pytanie, które nurtowało Samuela od lat: dlaczego matka odeszła?

Akcja powieści rozgrywa się w wielu planach czasowych. Niektóre retrospekcje sięgają lat 40. XX wieku. Historia swym zasięgiem obejmuje okres od 1968 roku – czas rozkwitu ruchu hipisowskiego, słynnego protestu przeciwko wojnie w Wietnamie aż do współczesności – lat dwutysięcznych – protestów przeciwko wojnie w Iraku i tych prowadzonych przez Occupy Wall Street, wynikłych z  kryzysu finansowego w 2011 roku.

Hill jawi się jako uważny, krytyczny obserwator współczesnego świata, zwłaszcza Ameryki. Historia Samuela staje się pretekstem do wypowiedzi o politykach, manipulacjach mediów, wszechobecnym konsumpcjonizmie, uzależnieniu od gier komputerowych, zdrowym odżywianiu, mankamentach amerykańskiego systemu edukacji, fobiach, brutalności policji, ruchach społecznych. W zasadzie żadna aktualna bolączka nie uchodzi uwadze autora.

„Niksy” to znakomita powieść szkatułkowa, mieszcząca trzy fabuły w jednej. Misterna konstrukcja, gąszcz wątków i różnorodność wywoływanych emocji w mistrzowski sposób buduje napięcie u czytelników. Nie ma tu zbędnych elementów, każdy najdrobniejszy wątek finalnie okazuje się kluczowym dla rozwiązania całej zagadki.

Bez wątpienia mocną stroną prozy Hilla są dialogi. Napisane z rozmachem, momentami wręcz teatralne. Niektóre z nich, jak rozmowa Samuela z jedną ze studentek o popełnionym przez nią plagiacie, czy monolog o zdrowym odżywianiu, trafią jako wzorce na lekcje kreatywnego pisania, dla przyszłych adeptów sztuki i znajdą swoje miejsce w historii współczesnej literatury amerykańskiej. Właśnie w dialogach i monologach ujawnia się poczucie humoru, ironia i dystans autora.

O wybitności „Niksów” decydują również znakomicie narysowane postaci. Pełnokrwiste, wielowymiarowe, z życia wzięte. Wszyscy bohaterowie zmagają się z tym, z czym zdarza się zmagać każdemu z nas: niespełnieniem, poczuciem winy, odrzuceniem, żalem, wielorakimi kompleksami, porażkami. Postaci drugoplanowe są równie wyraziste, w niczym nie ustępują tym obsadzonym w głównych rolach. Sylwetka niezrównoważonego policjanta Browna zostaje w głowie na długo po zakończeniu lektury.

Podobno pierwszą książkę nosimy w sobie przez całe życie. Hill nie ukrywa, że w jego debiutanckiej powieści jest wiele wątków autobiograficznych. Jest to debiut o jakim marzy każdy autor. Jestem pewna, że po przeczytaniu tej książki każdy piszący pomyśli sobie: właśnie tak chciałbym pisać, wielu też boleśnie uświadomi sobie, dlaczego pisarzami/pisarkami nigdy nie zostaną. Jeśli tak wygląda pierwsza książka, to strach pomyśleć, co będzie dalej? Bo, czy da się jeszcze lepiej, czy można wymyślić coś bardziej interesującego? 

Z tymi pytaniami niewątpliwie będzie musiał zmierzyć się Hill. Nie będzie to łatwe, bo poprzeczka została ustawiona bardzo wysoko, a oczekiwania czytelników po takim debiucie będą olbrzymie. Nie dziwi, że na podstawie „Niksów” już powstaje serial telewizyjny z Meryl Streep w roli Faye – matki Samuela. Niektórzy nawet porównują  Hilla do Dickensa. Póki co jest to może zbyt daleko idące i nieco na wyrost, ale nie zupełnie bezpodstawne. Z radością i niecierpliwością czekam na kolejne dokonania Hilla, bo jest to niewątpliwie jeden z najciekawszych debiutów ostatnich lat. Czas oczekiwania umilę sobie oglądając „Niksy” w telewizji.

Niksa to ktoś, kogo kochałeś, ale nie potrafiłeś przy sobie zatrzymać, albo coś nieuchwytnego, czego szukasz przez całe życie , o czym marzysz, choć jest nieosiągalne. Każdy ma swoją niksę. Właśnie dlatego każdy powinien przeczytać tę książkę.

Ocena: 10/10
N.Hill, „Niksy”, Wydawnictwo Znak 2017.

*Dziękuję Wydawnictwu Znak za przekazanie egzemplarza do recenzji.
*Książka na stronie wydawcy.

*Wszystkie cytowane fragmenty pochodzą z recenzowanej książki.

czwartek, 7 grudnia 2017

Więzy krwi

W porównaniu do tetralogii „Genialna przyjaciółka”, najnowszą wydaną w Polsce powieść Eleny Ferrante pt. „ Córka” można uznać za literacką miniaturę. Ta z pozoru lekka historia w miarę upływu stron zmienia się w intrygującą, odważną wypowiedź na temat opresji macierzyństwa, życia rodzinnego i konsekwencjach wyborów życiowych.

Ostatnia część niezwykle popularnego cyklu ukazała się u nas w 2016 roku. Czas oczekiwania na nową powieść, o której na razie nic nie wiadomo, gdyż autorka w dalszym ciągu skutecznie unika mediów, ukrywając się pod pseudonimem, wydawca wypełnia jej wcześniejszymi, znacznie mniejszymi pod względem formalnym (objętość) publikacjami.

„Córka” to skromna, kameralna powieść. Choć pozbawiona epickiego rozmachu widocznego w poprzednich książkach, posiada wszystkie najlepsze cechy pisarstwa Ferrante: subtelność, językową precyzję oraz zamiłowanie do szczegółów. Opowieść o Ledzie – dojrzałej kobiecie, nauczycielce literatury, rozwiedzionej matce dwóch dorosłych córek, która po okresie wytężonej pracy w końcu postanawia wybrać się na wymarzony urlop, na pierwszy rzut oka zapowiada się na przyjemną, łatwą i lekką lekturę o rozpoczynaniu nowego etapu w życiu.

Plaża, morze, słońce to idealna sceneria do oddawania się przyjemnościom, skupieniu na sobie, rozmyślań, planowania przyszłości, nawiązywania nowych znajomości. Temu wszystkiemu początkowo oddaje się Leda. Kobieta ma poczucie odzyskanej wolności. Wcześniejsze wyjazdy wiązały się głównie z koniecznością realizowania potrzeb i oczekiwań dzieci. Teraz może samodzielnie decydować o rytmie dnia i sposobie spędzania czasu. I w pełni z tego korzysta. Opala się, pływa, czyta, flirtuje. Przede wszystkim jednak obserwuje innych plażowiczów. Pewnego dnia jej uwagę przykuwa matka opiekująca się małą dziewczynką. Kobieta wydaje się być zespolona z dzieckiem. Otacza małą nieustanną troską, natychmiast reagując na każdy jej grymas. Nieoczekiwane wydarzenie sprawia, że losy kobiet splatają się i komplikują. Obserwacja Niny i Eleny skłania Ledę do dokonania rozliczenia swojego macierzyństwa, w którym nie udało się uniknąć błędów.

Ferrante po raz kolejny porusza temat skomplikowanych relacji rodzinnych. Odważnie mówi o ciemnych stronach macierzyństwa, co wciąż nie jest zbyt częste w literaturze. Posiadanie dziecka to, poza wszystkimi pozytywami również konieczność rezygnacji z siebie, poświęcenia.

Leda chciała mieć dzieci, opiekowała się nimi czule, miała też jednak ambicje zawodowe, a jej kariera naukowa po urodzeniu córek wyraźnie zwolniła. Nieustannie zmagała się z poczuciem winy z jednej  i niespełnienia z drugiej strony. Czuła się winna, bo nie poświęcała dzieciom wystarczająco dużo czasu i niespełniona, bo przez ich obecność nie mogła się w pełni realizować zawodowo. Problemem były też relacje między rodzeństwem: ciągła rywalizacja, walka o uwagę matki i odmienność ich charakterów. Wszystko to sprawiło, że kobieta czuła się uwiązana, przytłoczona ciężarem odpowiedzialności i pokładanych w niej oczekiwań. Dokonała wyboru, który nieodwracalnie zmienił losy całej rodziny, zwłaszcza córek – Bianci i Marty.

„Córka” to także, a może przede wszystkim powieść o konsekwencjach życiowych decyzji. Niektóre pozornie nieistotne, drobne działania mogą odmienić życie w stopniu, z którego często dopiero po czasie zdajemy sobie sprawę. Jest to również rzecz o powtarzalności zachowań wyniesionych z rodzinnego domu. Leda sama miała trudne relacje ze swoją matką, choć nie akceptowała jej zachowań, buntowała się przeciw nim, w dorosłym życiu podświadomie bądź nieświadomie powtórzyła je wobec własnej rodziny.

Lektura powinna usatysfakcjonować zagorzałych fanów włoskiej pisarki. Powieść jest kompletna: nasycona emocjami, z ciekawie zarysowanymi postaciami i umiejętnie splecioną fabułą. Posiada w zasadzie wszystkie cechy dobrej literatury i ma szansę przekonać do autorki nawet tych dotychczas sceptycznych czytelników.

Ocena 7/10
E.Ferrante, „Córka”, Wydawnictwo Sonia Draga 2017.

*Dziękuję Wydawnictwu Sonia Draga za przekazanie egzemplarza do recenzji.

* Książka na stronie wydawcy .

czwartek, 16 listopada 2017

Dalszy ciąg

„Jest życie po końcu świata” nie jest kolejnym ekshibicjonistycznym, celebryckim wywiadem na wyłączność, jakich pełno w kolorowych magazynach. Ukazanie się  rozmowy Aleksandry Pawlickiej z Joanną Kos-Krauze, zbiegło się w czasie z premierą ostatniego filmu reżyserki „Ptaki śpiewają w Kigali”. Nie jest to przypadek. Książka powstała przede wszystkim po to, by uświadomić skalę i złożoność rwandyjskiego konfliktu. Stanowi uzupełninie i pogłębia treść filmu. Osobistą historią i doświadczeniami Kos-Krauze dzieli się w sposób mądry, wyważony, spokojny. W tekście nie pada ani jedno zbędne zdanie. Dzięki temu czas poświęcony na lekturę nie jest czasem straconym, tylko doskonale spędzonym.

„Ptaki śpiewają w Kigali” to ostatni wspólny film reżyserskiego duetu. Zmarły w 2014 roku Krzysztof Krauze współtworzył scenariusz i wziął udział pierwszych dniach zdjęciowych. Na jego powstanie trzeba było czekać aż dziesięć lat, a kulisy tego procesu to temat na osobną książkę. Jest to jeden z najtrudniejszych i jednocześnie najbardziej nowatorskich realizacyjnie projektów Kos-Krauze.

Film nie opowiada bezpośrednio o samym akcie ludobójstwa dokonanym w Rwandzie w 1994 roku. W ciągu stu dni zginęło wtedy blisko milion osób, głównie z plemienia Tutsi. Obraz skupia się na konsekwencjach tej potwornej zbrodni. Pokazuje, że powierzchowne sądy, łatwe oceny są tutaj niemożliwe. Trauma wciąż dotyka wszystkich mieszkańców kraju. W historii rodzinnej każdego pojawia się ofiara bądź oprawca. Poczucie winy, krzywdy jest więc stale obecne, przebaczenie bywa niemożliwe. Wydaje się, że ciągle jest na nie za wcześnie.

„Ptaki śpiewają w Kigali” – historia nieprzypadkowego spotkania dwóch kobiet z zupełnie różnych światów jest przyczynkiem do rozważań o wykorzenieniu, obcości i potrzebie zrozumienia.

Reżyserka bywała w Rwandzie wielokrotnie, przeniosła się tam na czas kręcenia zdjęć. Zyskała zaufanie lokalnej społeczności. Dzięki temu ma szerszą perspektywę pełny ogląd sytuacji. W rozmowie z Pawlicką stara się nakreślić genezę konfliktu, omawiając jego  poszczególne elementy: rolę Kościoła, polityków, uwarunkowania historyczne, społeczne. Z uwagi na okoliczności wątki rwandyjskie zajmują znaczną część tekstu. Dodatkowo rozmowa przeplatana jest miniaturami reporterskimi autorstwa Pawlickiej.

Równolegle w rozmowie pojawiają się oczywiście pytania dotyczące życia prywatnego. Kos-Krauze opowiada o małżeństwie z Krzysztofem, wspólnej pracy, realizacji poszczególnych filmów, nagrodach, uznaniu środowiska, chorobie i odejściu męża. Przewijają się również tematy: samotności, przemijania, stosunku do wiary, śmierci, przeżywania żałoby.

Większy spokój masz w sobie, mieszkając w Polsce czy w Rwandzie?

W Polsce to nie wiem, kto ma dziś spokój w sobie. Tu trzeba się udać na emigrację wewnętrzną, żeby móc żyć. Gdy jestem w Polsce, zawsze mam wrażenie potwornego napięcia. Ale jestem stąd. Tutaj zaczęła się każda z moich podróży i tutaj wracam. Dlatego martwi i boli mnie dzisiejsza Polska. [s.63]

… W związku wcale nie chodzi o to, żeby ktoś się przy kimś zmieniał. To w ogóle nie na tym polega. Bo jak człowiek nie ma pragnienia zmiany w sobie, to się nie zmieni. Pytanie tylko, czy osoba, z którą jesteś ciągnie cię w górę czy w dół. Jedni do rozwoju potrzebują presji, inni wsparcia. Wszystko polega na tym, żeby znaleźć w drugiej osobie stymulującego do rozwoju  partnera. I stworzyć z nim relację, która będzie pchała do przodu, a nie blokowała. Myślę, że właśnie tak było w naszym przypadku. [s.124]

Co dostałaś od Krzysztofa najcenniejszego? I nie pytam o rzeczy materialne.

…Chyba wszystko. Jestem w jakimś sensie osobą przez niego ukształtowaną. Gdy go poznałam byłam prawie dzieckiem. Przepracowaliśmy razem 20 lat, odnieśliśmy sukcesy i porażki, przechodziliśmy razem jego chorobę, walczyliśmy o życie, przeżyliśmy te wszystkie emocje…Tak, z perspektywy czasu uważam, że dostałam od niego wszystko. [s.127]

…Dał mi 20 intensywnych twórczo i życiowo lat. To, co w nich dobre i złe. To jemu zawdzięczam, że już się nie boję. Nie mam lęków…[ s.128]

…Samotność jest ceną niezależności. A niezależność oznacza zawsze jedno – wysoki poziom lęku, bo wiesz, że możesz się mylić, bo ufasz swojemu instynktowi , bo idziesz za swoją intuicją, czasami inaczej myślisz, masz inne zdanie , czasami jesteś zbyt asertywny, czasami zbyt agresywny, czasami przejmujesz się czymś za bardzo. Ludzie podziwiają niezależnych, zazdroszczą im, ale robią wszystko, aby takimi nie być. Wtłaczają swoje życie w koleiny wyżłobione przez innych. Dlatego stawiane przez nas pytanie brzmi: ile energii człowiek jest gotów poświęcić, aby obronić swą niezależność? Jaką zapłacić cenę?... [ s.152-153]

Lektura „Jest życie po końcu świata” daje poczucie obcowania z mądrą, doświadczoną osobą. Nie znajdziemy tu szkodliwego nadmiaru emocji, epatowania cierpieniem, jakiegokolwiek przekroczenia granic intymności. Dzięki temu całość nabiera jeszcze większej siły wyrazu.

Wątek rwandyjski jest wartością dodaną tekstu. Wiedzę o dramatycznych wydarzeniach w Rwandzie większość z nas czerpała z licznych przekazów medialnych. Mało kto zadał sobie trud głębszego poznania tematu. Ta książka daje możliwość znacznego poszerzenia wiedzy, zrozumienia sedna problemu.

Rozmowa istotna w każdym calu.

Ocena: 9/10
J.Kos-Krauze,A.Pawlicka, „Jest życie po końcu świata”, Wydawnictwo Znak Literanova 2017.

* Dziękuję Wydawnictwu Znak Literanova za przekazanie egzemplarza do recenzji.
* Książka na stronie wydawcy: http://www.znak.com.pl/autor/Joanna-Kos-Krauze

* Wszystkie cytowane fragmenty pochodzą z omawianej książki.

piątek, 20 października 2017

Girl power

„Damy, dziewuchy, dziewczyny. Historia w spódnicy” Anny Dziewit-Meller to kolejna w ostatnim czasie książka o silnych, mądrych, odważnych kobietach, które dzięki swej determinacji zapisały się trwale w historii – przeznaczona dla młodych czytelniczek i czytelników. Wyróżnia ją nieoczywisty klucz doboru postaci i ciekawy pomysł narracyjny.

Trudno oprzeć się wrażeniu, że na naszym rynku zapanowała ostatnio moda na publikacje o niezależnych ambitnych, dzielnych kobietach - dla kobiet zarówno dorosłych, jak i tych dużo młodszych. Niewątpliwie jest to dobry trend: edukację, budowanie feministycznej świadomości warto rozpocząć jak najwcześniej. Nie sposób nie łączyć tego wysypu „dziewczyńskiej” literatury z sytuacją polityczną w Polsce: Czarnym Protestem, próbami ograniczania wolności wyboru kobietom przez polityków.

„Damy, dziewuchy, dziewczyny” ukazały się niemal w tym samym czasie, co głośne „Opowieści na dobranoc dla młodych buntowniczek” Eleny Favilli i Francesci Cavallo. Siłą rzeczy książka Anny Dziewit-Meller będzie traktowana jako polska odpowiedź na… i do niej porównywana. Łączy je tylko temat, różni sposób jego realizacji.

Zamiast pójść utartym, sprawdzonym szlakiem i napisać o współczesnych, powszechnie znanych i podziwianych kobietach sukcesu ze świata kultury, mediów, czy sportu, autorka postanowiła sięgnąć nieco głębiej do polskiej historii. I był to znakomity pomysł. Dzięki temu udało się bowiem odkurzyć, wyciągnąć na światło dzienne postaci kobiet nieco zapomnianych, bądź całkowicie nieznanych. Nie tylko dzieciom, ale również dużej części dorosłych.

Ilu z nas – dorosłych wie, kim były Henryka Pustowójtówna, Elżbieta Drużbacka, Magdalena Bendzisławska?  Ilu z nas na co dzień pamięta o Krystynie Krahelskiej, Krystynie Skarbek, Narcyzie Żmichowskiej? Wszystkie one są bohaterkami tej książki. W tym ciekawym gronie nie zabrakło też miejsca dla najbardziej znanej kobiety – uczonej Marii Skłodowskiej-Curie, Izabeli Czartoryskiej, królowej Jadwigi Andegaweńskiej. Pojawiają się tu również bardziej współczesne postaci, jak himalaistka Wanda Rutkiewicz czy projektantka mody Barbara Hulanicki.

Narratorką opowieści jest uczestniczka Powstania Styczniowego Henryka Pustowójtówna. Przychodzi w odwiedziny do domów swoich koleżanek, w ten sposób przedstawiając kolejne postaci z kart książki. Wspólnie tworzą barwną, charakterną grupę. Są wśród nich: poetka (Drużbacka), lekarka (Bendzisławska), malarka (Stryjeńska), przyrodniczka (Kossak) i wiele innych.

Dzielą je czasy, w których żyły, wiek, obszar działalności, łączy to, że wszystkie musiały pokonać liczne przeciwności losu, by móc robić to, co chciały, spełniać się i osiągnąć cele, które sobie postawiły. Do tych przeszkód należał przede wszystkim brak dostępu do edukacji, niemożność uczestniczenia w życiu publicznym, ostracyzm społeczny. Zostało to wielokrotnie w książce podkreślone. 

Warto uświadamiać dzieciom, że świat nie zawsze był tak otwarty i pełen możliwości, jak teraz. Nie wszystko przyszło łatwo i zostało dane raz na zawsze. W związku z tym należy to doceniać i mądrze z wszystkich tych dobrodziejstw  korzystać.

Bardzo dobrym rozwiązaniem jest wprowadzenie przewodniczki w postaci Pustowójtówny. Poprzez swoją bezpośredniość, język, którego  używa udaje się stworzyć przyjacielską, pozbawioną dystansu relacje z młodymi czytelnikami. Dzięki temu całość jest dla nich atrakcyjna w formie, zrozumiała i łatwo przyswajalna. 

Dodatkowym ułatwieniem i atutem jest obecność ramek, w których zostały  wyjaśnione  trudniejsze słowa i szerzej omówiono niektóre zjawiska. Można je traktować jako mini kompendia wiedzy.

Na uwagę zasługują również piękna okładka i  ilustracje autorstwa Joanny Rusinek. Obecność czarno-białych portretów w książce dla dzieci początkowo może nieco dziwić, wydawać się mało zachęcająca. Gdy jednak weźmiemy pod uwagę jej temat i czasy, o których mowa okaże się, że jest to absolutnie spójna, pasująca koncepcja.

„Damy, dziewuchy, dziewczyny” to interesująca książka dla małych i dużych, bez względu na płeć. Dorosłym pozwoli odkryć, bądź przypomnieć sobie postaci, o których zapomnieli lub nie mieli pojęcia. Dziewczynkom pokaże, że warto marzyć, być odważną i nie poddawać się w dążeniu do celu, mimo przeciwności losu, a chłopcom udowodni, że dziewczynki również mają ekscytujące, zapierające dech w piersiach przygody, a określenie słaba płeć należy włożyć między bajki. Raz na zawsze. 

Miejmy nadzieję, że to dopiero początek fali i już wkrótce pojawi się u nas jeszcze więcej tak mądrych, zrealizowanych z pomysłem książek dla najmłodszych. Są one wyjątkowo ważne i potrzebne zwłaszcza teraz, gdy w ramach reformy edukacji usiłuje się napisać historię na nowo, wymazując z jej kart niewygodne dla rządzących postaci.  

Lekcjom patriotyzmu i feminizmu w formie zaproponowanej przez Annę Dziewit-Meller w „Damach, dziewuchach, dziewczynach”, mówię stanowcze: TAK.

Ocena: 8/10
A.Dziewit-Meller, „Damy, dziewuchy, dziewczyny. Historia w spódnicy”[il.J.Rusinek], Wydawnictwo Znak emotikon 2017.


*Dziękuję Wydawnictwu Znak emotikon za przekazanie egzemplarza do recenzji.

wtorek, 17 października 2017

Porysowani

„Nie ma się co obrażać. Nowa polska ilustracja” pod redakcją Patryka Mogilnickiego to album będący wizualno – estetyczną ucztą i jednocześnie zbiór wywiadów z ilustratorami, w których opowiadają o początkach swojej drogi zawodowej i kulisach pracy.

We wstępie Mogilnickiego czytamy: Do tej publikacji wybrałem najciekawszych, moim zdaniem, oryginalnych twórców rodzimej ilustracji, funkcjonujących TU i TERAZ, ilustratorów o charakterystycznym, wyrobionym stylu, którzy – niezależnie od tego, czy pracują na zlecenie, czy na własną rękę – pozostają rozpoznawalni. To dowód na siłę ich ilustracji i wiarę we własną drogę. Moi rozmówcy różnią się doświadczeniem i stażem w branży, ale łączą ich świeżość i zapał do pracy. „Nowa” nie znaczy tu po prostu „współczesna”, lecz „inna, innowacyjna, awangardowa, oryginalna, odchodząca od realizmu”. [ s.7].

Fragment ten poniekąd uzasadnia taki ,a nie inny dobór twórców i zamyka usta wszystkim chętnym do dyskusji i polemiki na ten temat. Należy uznać, że jest to w pełni subiektywny autorski wybór. Brak reprezentacji nestorów zawodu w niczym nie umniejsza wartości zbioru.

Wśród dwudziestu dwóch rozmówców ( 10 kobiet, 12 mężczyzn) znaleźli się: Gosia Herba, Zosia Dzierżawska, Bartek Arobal Kociemba, Dawid Ryski, Ola Niepsuj, Marianna Sztyma, Maciej Sieńczyk, Paweł Jońca, Magda Wolna Tymek Jezierski, Karol Banach, Barbara Dziadosz, Ania Goszczyńska, Jan Kallwejt, Ada Bucholc, Dominik Cymer, Daniel Gutowski, Izabela Kaczmarek-Szurek, Michał Loba, Agata Marszałek, Paweł Mildner oraz autor całej książki Patryk Mogilnicki.

„Nie ma się co obrażać” to album koncepcyjny. Wszyscy twórcy opowiadają o tych samych zagadnieniach: początkach zainteresowania rysunkiem, pierwszych rysunkach, ukończonych szkołach, pierwszych publikacjach, momencie przejścia na zawodowstwo, lubianych/ nielubianych tematach, wpływach, technice, miejscu pracy, napędzie oraz przeszkodach przy pracy, absurdalnych sytuacjach i planach na przyszłość. Każdą rozmowę poprzedza portret ilustratora, wraz z krótkim biogramem zawodowym. Jest ona uzupełniona również listą ulubionych ilustratorów, książek, filmów i płyt. Integralną częścią wywiadów jest prezentacja wybranych prac poszczególnych twórców.

Antologia ze względu na swoją formułę przywodzi na myśl skojarzenie z niedawno wydaną książką: „Jak oni pracują. Rozmowy z polskimi twórcami” Agaty Napiórskiej. Takie publikacje zawsze są ciekawe, bo pozwalają podejrzeć warsztat pracy twórców. Z uwagi na dużą liczbę rozmówców i ograniczoną objętość, wywiady są dość skrótowe, powierzchowne. Co za tym idzie, pozostawiają pewien niedosyt. Z drugiej strony można je potratować jako wstęp do szerszego zainteresowania się twórczością danego artysty. Z tej perspektywy jest to więc jedynie niewielki mankament.

Mimo że przepytane przez Mogilnickiego osoby różni wiek i doświadczenie zawodowe, w ich opowieściach można znaleźć wiele punktów wspólnych. Choć nie wszyscy skończyli uczelnie artystyczne to rysunkiem, grafiką, grami komputerowymi interesowali się od dzieciństwa, niektórzy zdolności odziedziczyli po rodzicach. Wszyscy działają też na wielu polach: ilustracji książkowej, prasowej, plakatu, reklamy, projektowania graficznego. Każdy z twórców jest zaprzyjaźniony z nowymi technologiami, tylko nieliczni używają w pracy wyłącznie ołówka czy kredki. Większość pracuje w domu, niektórzy w wynajętej na mieście pracowni. Duża część ma na koncie publikacje swoich prac za granicą. Jako miejsce zamieszkania najczęściej pojawia się Warszawa, co zrozumiałe z uwagi na koncentrację mediów i dużych wydawnictw w stolicy. Swoje reprezentacje mają również: Wrocław, Poznań, Toruń, Puławy. Troje rozmówców Mogilnickiego mieszka za granicą.

Jedną z największych zasług tej książki jest obalenie mitu pracy freelancera. Wolni strzelcy bardzo często są postrzegani jako osoby nieskrępowane, mogące robić co i kiedy chcą. Kłam takiemu obrazowi zadają wszyscy ilustratorzy. Ich rzeczywistość to często bowiem ciągła pogoń za zleceniami, praca pod presją czasu, nad kilkoma projektami jednocześnie, konieczność chodzenia na kompromisy ze zleceniodawcami i sprostania ich często dziwnym wymaganiom. 

Wszystko to wiąże się z brakiem czasu na realizację własnych, autorskich pomysłów. Nie wszyscy też utrzymują się wyłącznie z rysowania. Niektórzy dodatkowo zajmują się projektowaniem graficznym lub pracują w agencjach reklamowych. Jeśli w waszej głowie pojawiła się myśl: „fajnie by było mieć wolny zawód”, przeczytajcie tę książkę uważnie, dwa razy.




Obecność blisko 400 ilustracji czyni z „Nie ma się co obrażać’ pozycję unikalną, wyjątkową. Połączenie ze starannym wydaniem, które zawsze wyróżnia pozycje wydawnictwa Karakter sprawia, że jest to jedna z najpiękniejszych polskich publikacji tego roku. Można ją spokojnie traktować jak album i oglądać w nieskończoność, wciąż odkrywając coś nowego. Jest to nie tylko lektura obowiązkowa dla wielbicieli ilustracji, ale także dla wszystkich, którzy lubią piękne przedmioty, cenią staranność wykonania.



Polska ilustracja ma się świetnie, a jej popularność stale rośnie. Takie wnioski można wyciągnąć nie tylko po przeczytaniu zbioru Mogilnickiego. To, że w podobnym czasie ukazuje się kilka publikacji na ten sam temat (obok omawianej, 18 października nakładem wydawnictwa Czarne ukaże się „Ten łokieć źle się zgina”) pokazuje, że istnieje na nie zapotrzebowanie. Potrzeba piękna w naszym społeczeństwie rośnie, a poczucie estetyki zmienia się. Napawa to niewątpliwie optymizmem na przyszłość. Publikacje tej klasy co „Nie ma się co obrażać. Nowa polska ilustracja” pod red. Patryka Mogilnickiego z pewnością przyśpieszą proces zmian i przyczynią się do edukacji w zakresie estetyki.

Ocena: 9/10
„Nie ma się co obrażać. Nowa polska ilustracja”, wybór, wstęp i redakcja Patryk Mogilnicki, Wydawnictwo Karakter 2017.

*Dziękuję Wydawnictwu Karakter za przekazanie egzemplarza do recenzji https://www.karakter.pl/

*Wszystkie cytaty i ilustracje pochodzą z omawianej książki.

czwartek, 12 października 2017

Demony przeszłości

"Duchy Jeremiego” Roberta Rienta to powieść inicjacyjna. Jest dokładnie taka, jak pierwsze doświadczenia: nieporadna, wzruszająca, momentami zabawna.

Pierwszą książką, która przyniosła Rientowi rozgłos był autobiograficzny reportaż „Świadek” – o wyzwoleniu ze wspólnoty Świadków Jechowy, budowaniu nowego życia od podstaw i poszukiwaniach własnej tożsamości. „Duchy Jeremiego” to, jak zapewnia autor w wywiadach fikcyjna historia, a on sam nie ma związku z głównym bohaterem. Jednak po lekturze trudno w te zapewnienia do końca uwierzyć, bo obie książki mają wiele cech wspólnych.

Jeremi jest 12 – letnim gimnazjalistą. W jednej chwili spadają na niego wszystkie nieszczęścia świata: Okazuje się, że samotnie wychowująca go matka jest chora na raka, w związku z tym, muszą wyprowadzić się z Warszawy na wieś – do chorującego na Alzheimera dziadka. Na domiar złego Jeremi dowiaduje się, że jest Żydem. Chłopiec musi sobie poradzić z tym nadmiernym bagażem. Stara się to zrobić na różne sposoby.

Rodzinę wspiera ekscentryczna siostra matki, zaprzyjaźniona z dziadkiem sąsiadka – pani Maria oraz przyjaciel Jeremiego ze szkoły – August. Każdy z dorosłych ma tu własną, skomplikowaną historię. Dziadek jest sybirakiem, Maria przeżyła obóz koncentracyjny, siostra matki ucieka do dziwnych praktyk religijnych, wierzy w ziołolecznictwo. Nikt nie rozmawia otwarcie o trudnych doświadczeniach z przeszłości.

Jeremi jest rozdarty. Z jednej strony, buntuje się przeciwko nadopiekuńczości matki, wzbrania przed jej czułościami, bo nie chce być traktowany jak dziecko, którego nikt nie traktuje poważnie, wszystko przed nim ukrywając, bo i tak nie zrozumie. Z drugiej strony, wciąż przecież jest wrażliwym dzieckiem, ma z matką silną więź i ogromną potrzebę bliskości, której nie jest w stanie wyartykułować oraz nadmiar uczuć, które wstydzi się nazwać. Do końca wierzy, że mama wyzdrowieje, nie bierze pod uwagę innej możliwości. Czuje się oszukany i ma poczucie winy, gdy dzieje się inaczej.

Główny bohater stara się odnaleźć w tym gąszczu dramatów. Doświadcza rzeczy typowych dla osób w jego wieku: pierwszych zauroczeń, kontaktu z używkami. Dużo czasu spędza ze swoim przyjacielem. Chłopcy bawią się w kapsle na torach kolejowych. W mieście Jeremi bawił się  na podwórku, grając w piłkę – za tym tęskni najbardziej. Na wsi jego rozrywki zostały znacznie ograniczone. Jest zmuszony spędzać czas z nielubianym, mrukliwym i skrytym do granic możliwości dziadkiem. Relacji obojga nie ułatwia oczywiście postępująca choroba starszego pana.

Jeremi używa do opowiedzenia swojej historii charakterystycznego języka. Przekręca znane, powiedzenia, tworzy nowe wyrazy, dodaje to książce lekkości, sprawia, że jest zabawna. O swoich emocjach opowiada w sposób otwarty, prostolinijny, chwilami lakoniczny. Język chłopca podkreśla jego osobowość : dziecięcą naiwność, emocjonalną nieporadność.

Od pierwszego zdania „Duchów Jeremiego”, które brzmi: Mama znowu spała w łazience, na podłodze, wiemy, że ta historia nie skończy się dobrze. Od samego początku współczujemy bohaterowi. Ilość tragedii, które Rient funduje małemu chłopcu, sprawia, że czytelnik czuje się szantażowany emocjonalnie, dostaje od autora gotową instrukcję odbioru książki. Pisarz pozostawia odbiorcom mało miejsca na własną interpretację.

W jednej powieści mieszczą się trzy potężne tematy literackie: śmierć, choroba, Holocaust. Obok nich, istotną dla Rienta kwestią jest, stosowane nagminnie przez rodzinę Jeremiego przemilczanie bolesnych zdarzeń z przeszłości, zamiatanie ważnych spraw pod dywan. Taki proceder zawsze kończy się katastrofą, która wydarza się w najmniej spodziewanym momencie. Bywa tak, jak w przypadku Jeremiego, że jedynym sposobem na poradzenie sobie z nią jest rozmowa z duchami.

Jeszcze inną sprawą poruszoną w tekście jest nieumiejętność zbudowania dobrej, męskiej relacji, bezkolizyjnego bycia obok siebie. Wychowywany przez matkę Jeremi został pozbawiony męskiego wzoru do naśladowania, z kolei naznaczony doświadczeniem wojennym dziadek zupełnie nie potrafi okazywać swoich uczuć, rozmawiać o nich. Wobec wnuka jest szorstki, oschły, agresywny. Największym dowodem jego miłości jest pieczenie pysznych ciastek. Wszelkie próby okazania uczuć poprzez dotyk, przytulenie kończą się jedynie zawstydzeniem z obu stron.

„Duchy Jeremiego” to powieść niedoskonała, zbyt przewidywalna. Kumulacja nieszczęść, które spotykają Jeremiego, czyni ją mało wiarygodną, wrażenie to potęgują nie zawsze udane rozwiązania fabularne i formalne. Z drugiej strony trzeba uczciwie przyznać, że ta książka działa bez pudła.

Wzruszenie ściska nam gardło od pierwszej strony i nie opuszcza do ostatniej. O Jeremim myślimy wyłącznie z czułością i troską, podziwiamy jego dzielność i trzymamy kciuki, żeby mu się udało. Jest to ten typ postaci, która nie wzbudza negatywnych uczuć. Czytamy tę książkę, mimo wad z zainteresowaniem do samego końca, właśnie po to, żeby przekonać się, jak ostatecznie poradził sobie Jeremi? 

Jedyny zarzut, który można postawić Robertowi Rientowi jest taki, że osiągnął swój cel, używając do tego zbyt oczywistych środków. Na przyszłość warto pamiętać, że mniej znaczy więcej.

Ocena: 7/10
R.Rient, „Duchy Jeremiego”, Wydawnictwo Wielka Litera 2017.

*Dziękuję Wydawnictwu Wielka Litera za przekazanie egemplarza do recenzji http://www.wielkalitera.pl/

poniedziałek, 9 października 2017

W roli głównej



Kinga Burzyńska w „Szkole Filmowej"z aktorami rozmawia wyłącznie o aktorstwie. I bardzo dobrze, bo są to rozmowy znakomite.

Obecnie aktorzy rzadko mają okazję wypowiadać się w mediach wyłącznie na temat zawodu. Dużo częściej w trakcie wywiadów prasowych, czy telewizyjnych maglowani są ze swojego życia prywatnego, sposobu odżywiania, czy tego, w co się ubrali na różnego rodzaju eventy. Pytania o role, plany zawodowe pojawiają się wyłącznie przy okazji. Jest to tłumaczone tym, że widza / czytelnika podobno bardziej interesuje prywatność osób znanych, a newsy branżowe słabo się klikają.

Książka Burzyńskiej jest jak powiew świeżego powietrza. Tutaj w końcu, aktorzy mogą opowiedzieć o tym, co dla nich najistotniejsze – swojej pracy. Publikacja ta jest perełką w zalewie plotkarskiej tandety i prawdziwą gratką dla wielbicieli talentu poszczególnych aktorów.

„Szkoła Filmowa” to tytuł autorskiego programu Kingi Burzyńskiej, nadawanego w TVN Fabuła. Nagrania realizowane są z udziałem publiczności – głównie młodzieży zainteresowanej aktorstwem w Warszawskiej Szkole Filmowej i w Warszawskiej Akademii Teatralnej. Kameralne warunki realizacji sprzyjają swobodnej atmosferze rozmów.

Książka jest zbiorem piętnastu wywiadów przeprowadzonych w programie. Wśród rozmówców znaleźli się: Marek Kondrat, Agata Kulesza, Tomasz Kot, Dorota Kolak, Andrzej Grabowski, Bartłomiej Topa, Maciej Stuhr, Arkadiusz Jakubik, Anna Dymna, Cezary Pazura, Maja Ostaszewska, Borys Szyc, Joanna Kulig, Piotr Adamczyk, Wojciech Malajkat.

Dobór aktorów z różnych pokoleń, różnych szkół aktorskich, mających odmienne doświadczenia zawodowe jest dodatkowym walorem całości. Autorkę najbardziej interesuje moment podjęcia decyzji o wyborze drogi aktorskiej oraz sam pobyt w szkole teatralnej – jako doświadczenie kluczowe dla kształtowania osobowości. Tym zagadnieniom poświęcona jest duża część każdego z tekstów.

Ponadto Burzyńska pyta swoich gości o metody pracy nad rolą, sposoby konstruowania, postaci, pierwsze role filmowe i teatralne preferowany styl pracy na planie, mistrzów zawodu,  sukcesy, porażki, plany i marzenia zawodowe. Taka konstrukcja rozmów daje czytelnikom pełen obraz drogi zawodowej lubianych gwiazd polskiego kina.

Doświadczenie zawodowe dziennikarki, szerzej znanej z porannego programu „Dzień dobry TVN”, gdzie robi relacje z planów seriali i filmów fabularnych sprawia, że dobrze zna środowisko filmowców. Z niektórymi rozmówcami, łączy ją wieloletnia znajomość. Dzięki temu rozmowy są swobodne, a aktorzy chętnie dzielą się nieznanymi anegdotami z życia zawodowego. Zdarzają się też zwierzenia natury ogólnej.

Nie sposób zacytować wszystkich błyskotliwych, zabawnych, pouczających fragmentów tej książki. Dlatego też podaje jedynie kilka cytatów, na zachętę.

Marek Kondrat o tym, czy dobrze się czuje w roli mentora?

Nie wierzę specjalnie w taką pozycję. Każdy ma własny scenariusz życia, jakiś gen, który nim kieruje w większym czy mniejszym stopniu i który wpływa na takie bądź inne decyzje. Cały czas podkreślam, że moje wybory są całkowicie indywidualne. Nie chcę formułować uwag ogólnych, dotyczących np. stanu zawodu. Mnie on znużył, zużył, mam poczucie, że zagrałem już wszystko, w związku z tym już nie ma się z czym mierzyć. Owszem są wyjątki – mówię tu o współpracy z Markiem Koterskim i cyklu spotkań z Adasiem Miauczyńskim, które były przeżyciem niesłychanie osobistym, nie tyle kreacją, ile bardzo wyjątkowym i rzadkim spotkaniem z materią, która całkowicie zgadza się z życiem. Mam przeświadczenie, że tego powtórzyć się nie da. A kiedy się już osiągnęło pewną głębię przeżycia to schodzenie poniżej tego poziomu, powrót do rzeczy chłodniejszych emocjonalnie – jest trochę po nic. [s. 32-33]

Arkadiusz Jakubik o bronieniu postaci, które gra:

Obronić postać to rzecz najważniejsza, ale myślę, że bohaterowie w filmach Smarzowskiego dlatego mają taką siłę rażenia i są tak przekonujący, że są bardzo blisko człowieka Każdy anioł zawsze ma mniej lub więcej brudu za paznokciami, a każdy morderca mniejszą lub większą aureolę z tyłu głowy. Tak samo skonstruowany jest każdy z nas, każdy człowiek, to jest ciągła walka pomiędzy jasną i ciemną stroną mocy. Dlatego też jeżeli dostaje do zagrania, to muszę go pobrudzić, utaplać w błocie, a jeżeli dostaję mordercę, to muszę go wybronić i poszukać w nim jasnych stron. [s. 159]

Maja Ostaszewska o tym, czego by nie zagrała?

Żyje dość świadomie, uważam się za osobę z pewną wrażliwością obywatelską, społeczną i ważne jest dla mnie, jaki przekaz ma to, co robię. Nie interesuje mnie sztuka na zamówienie, sztuka propagandowa. Nie wzięłabym też udziału w niczym, co promuje nietolerancje, rasizm, jakiekolwiek wykluczenie. Albo przemoc wobec zwierząt… [s. 229]

„Szkołę Filmową” czyta się jednym tchem. Wybitnych aktorek i aktorów z dużym dorobkiem, na szczęście w naszym kraju nie brakuje, dlatego też pozostaje mieć nadzieję, że był to jedynie przedsmak długotrwałej przygody i wkrótce pojawi się kontynuacja rozmów. Byłoby świetnie, gdyby ta publikacja zapoczątkowała trend, dzięki któremu na rynku wydawniczym pojawi się więcej czysto branżowych rozmów z przedstawicielami różnych dziedzin kultury i sztuki.

Ocena: 8/10
K.Burzyńska, „Szkoła Filmowa”, Wydawnictwo W.A.B. 2017.

* Dziękuję Wydawnictwu W.A.B. za przekazanie egzemplarza do recenzji https://www.gwfoksal.pl/

*Wszystkie cytowane fragmenty pochodzą z recenzowanej książki.

piątek, 29 września 2017

Dobra zmiana

W drugiej części rozmów z Eweliną Pietrowiak pt. „Inne ochoty” Jerzy Pilch pokazuje, że niegdysiejsze określenia: niezrównany gawędziarz, najlepszy polski pisarz, często pojawiające się przy jego nazwisku, wciąż są uzasadnione.

W ostatnich latach Pilch na własne życzenie dorobił się kilku medialnych „gęb”. Etykietki naczelnego alkoholika, kobieciarza, luteranina, w końcu chorego na Parkinsona, przylgnęły do niego na stałe. Wszystkie wywiady opierały się o te tematy. Autor stał się monotematyczny, a czytelnicy, nawet ci najwierniejsi, zapomnieli już, że kiedyś był dobrym pisarzem. Sytuacji nie ratowały ostatnie, nie najlepsze mini powieści, a „Zawsze nie ma nigdy” – pierwsza część rozmowy z Pietrowiak, utrwaliła jedynie znany już obraz. Na szczęście jej kontynuacja jest miłym zaskoczeniem i odmianą w tym względzie. Powraca w niej bowiem Pilch - gawędziarz, którego pamiętamy ze starych, dobrych czasów.

Początek rozmowy: o świeczniku z domu babki, wywoływaniu duchów, patriotyzmie, polityce (stosunek do rządów PiS i rosnące znaczenie ruchów prawicowych na świecie) kibicowaniu, chorobie jako temacie literackim, wskazuje, że po raz kolejny przeczytamy wszystko to, co już wiemy, podane jedynie w nieco innym opakowaniu. Pojawiają się tu celne, nośne frazy typu:

Powiedziałbym, że pisarz z całą pewnością nie powinien się angażować w poglądy prawicowe. Poglądy prawicowe szkodzą literaturze.

…zbyt wyraziste poglądy rozbrajają wyobraźnię: wiesz jak masz się zachować w każdej sytuacji.. [s.13-14]

Pilch zostaje zagadnięty o zmianę wizerunku (niedawno nabyte zamiłowanie do kapeluszy), koty, o których wypowiada się z czułością:

Kot jest zwierzęciem dotykowym. Głaskanie kota to rodzaj pieszczoty, której niepodobna zapomnieć, kot uruchamia człowieka erotycznie, dotykowo. [s. 23]

Po tematach „z życia wziętych”, Pietrowiak kieruje rozmowę na wątki związane z muzyką, sztuką, fotografią, filmem. I jest to najlepsza decyzja z możliwych. Opowieści o kolekcji płyt z muzyką klasyczną, barakową, malarstwie Boscha, Bruegela, sentymentalne wspomnienia orkiestry dętej z Wisły, czy ludowych pieśni, czyta się z dużym zainteresowaniem i przyjemnością. Podobnie zresztą, jak te o fotografii, czy pierwszych obejrzanych filmach.

Ta część pokazuje też, że gawędy o literaturze i szeroko pojętej sztuce, napisane już samodzielnie przez Pilcha byłyby lekturą doskonałą, bo w tej formie i tematyce pisarz czuje się świetnie i nie ma sobie równych.

Drugi rozdział „Innych ochot” jest już w pełni spójny, w całości został poświęcony literaturze i tematom okołoliterackim. Mamy tu do czynienia z Pilchem – erudytą w znakomitej formie. Pisarz dzieli się swoją wiedzą i doświadczeniem. Uważnie obserwuje i trafnie komentuje.

Zaczyna się od próby definicji pojęcia literatura. Pietrowiak pyta też o opinię na temat niskiego poziomu czytelnictwa w Polsce, nadprodukcję na rynku wydawniczym, nowe nabytki w bibliotece Pilcha, aktualne lektury, rolę nauczycieli w upowszechnianiu czytelnictwa (Szkoła jest grobem literatury) Pojawia się wątek nowej – introligatorskiej pasji autora, a także opinia na temat coraz popularniejszych kursów pisania. Kilka cytatów na zachętę.

O popularności reportażu w Polsce:
Wydaje mi się, że dobry reportaż nie jest trudno napisać. Trzeba gdzieś pojechać, obejrzeć, popytać; całą substancję ma się od początku do końca daną. Jak ktoś włada dobrze językiem polskim to reportaż w ciągu jednego popołudnia opracuje, z palcem w dupie. [s.219]

O dziennikarzach:
Dziennikarze uczą pisania i opowiadania historii, ale nazywają je opowieściami, bo tęsknią za prawdziwą literaturą i tym się nobilitują. Wcale nie chcę przez to powiedzieć, że są mniej zdolni, może po prostu nie zdają sobie sprawy z własnych tęsknot. Być może część z nich zostanie kiedyś niezłymi pisarzami.[s.221]

Czy studia polonistyczne pomagają zostać pisarzem?
Polonistyka nie daje literalnie nic, te studia są kompletną stratą czasu. [s.161]

Na pytanie, czy da się być krytykiem bez zawiści, że to nie ja pisze książki? Pilch odpowiada tak:

Nie jest to częsty przypadek, ale da się. Oczywiście lepiej by było, gdyby mówili na mnie pisarz, ale gdy mówią krytyk literacki też jest okej. Napisałem kiedyś felieton o tym, jak powstaje krytyk literacki. Zdajesz na studia, jeśli jesteś facetem na polonistyce, to jesteś młodym poetą, nie ma innej możliwości. Na drugim roku dowiadujesz się, że koło polonistów będzie wydawało czasopismo literackie i oni na gwałt szukają kogoś, kto napisze recenzje z ostatniego tomu Jarosława Marka Rymkiewicza. Ktoś ci to proponuje, jest moment wahania, bo przecież jesteś poetą, ale w końcu Rymkiewicz też kiedyś uprawiał krytykę…Piszesz, zanosisz, a tam zachwyt: świetna, głęboka recenzja! Kolejna propozycja, kolejny zachwyt. Po drugiej recenzji już cię przyjmują jako klasyka. Cały czas sobie powtarzasz, że to właściwie nie przeszkadza, że kariera krytyczno-literacka nie jest wstydem, że godzina kariery poetyckiej jeszcze wybije. Po kilku kolejnych tekstach ktoś proponuje, że je wyda. Jest niezręcznie, bo powinieneś debiutować tomem wierszy, ale wierszy od trzech lat jest niezmienna ilość – osiem. Poza tym Mickiewicz, Miłosz, wszyscy pisali o literaturze. Wychodzi książka krytyczno-literacka, nie daj Boże, dostaje się za nią nagrodę. I zostajesz krytykiem. [s.159-160]

Tego typu smaczków jest tu zdecydowanie więcej. Pilch niejako podsumowuje tu swoją dotychczasową twórczość prozatorską, felietonową, diarystyczną. Dzieli się swoimi spostrzeżeniami na temat specyfiki tych form i udziela praktycznych rad.

Można odnieść wrażenie, że w drugim tomie rozmów z Eweliną Pietrowiak, Pilch nieco złagodniał, stał się bardziej ugodowy. Faktycznie dużo mniej tu złośliwości, ironii, sarkazmu, z których słynął do tej pory. Ostre polemiki zastąpiła rozwaga w doborze słów. Ta zmiana nastąpiła jednak wyłącznie na poziomie języka, bo błyskotliwość obserwacji i celność ripost, pozostały niezmienne.

Jedna jaskółka wiosny nie czyni. Trudno po lekturze „Innych ochot” ogłaszać od razu dekonstrukcję wizerunku Pilcha. Tym bardziej, że niektóre fragmenty tej rozmowy wskazują, że jest to jedynie, wynikająca z potrzeby chwili zmiana rekwizytów. Jak będzie? Czas pokaże. Niewątpliwie jednak Pilcha w formie z drugiego tomu wywiadu-rzeki chciałoby się czytać dużo więcej. Pozostaje jedynie mieć nadzieję, że kurs obrany w tej rozmowie zostanie utrzymany jak najdłużej.

Ocena: 8/10
J.Pilch, E.Pietrowiak, „Inne ochoty”, Wydawnictwo Literackie 2017.

*Dziękuję Wydawnictwu Literackiemu za przekazanie egzemplarza do recenzji https://www.wydawnictwoliterackie.pl/

[wszystkie cytaty pochodzą z omawianej książki]