Z niejednej półki. Wywiady - Michał Nogaś

Zacznę z wysokiego C, nie bójmy się wielkich słów: Z niejednej półki to biblia i obowiązkowa pozycja dla każdego, kto kocha książki i tych, którzy są równie ciekawi ich twórców - pisarzy. Lektura idealna na czas kwarantanny, izolacji społecznej, kolejnego lockdownu, czy po prostu okres jesienno - zimowy. 

W tym tomie można się zatopić i zapomnieć o całym świecie na długie godziny, a nawet dni. Można też wręcz przeciwnie: dowiedzieć się o świecie znacznie więcej, spojrzeć szerzej, niż oferują aktualne przekazy medialne.

Ta książka zachwyca od pierwszego wejrzenia i jednocześnie nieco onieśmiela swoją objętością (674 strony). Okładka informuje nas, że w środku znajdziemy 37 rozmów na prawie 700 stronach do czytania przez 14 godzin. Od razu wiedziałam, że dla mnie w żadnym wypadku nie jest to książka do przeczytania na raz. Że będę ją sobie dawkować w małych ilościach. Ta żółta cegła mieści w sobie tak rozkoszną zawartość, że należy się nią delektować, niczym najlepszym deserem. Długo i powoli.

Michała Nogasia nikomu przedstawiać nie trzeba. Od lat rozmawia z pisarzami: w różnych mediach i na różnych falach. Jedno pozostaje niezmienne: książka jest dla niego tylko pretekstem do rozmowy z autorami o  świecie, relacjach międzyludzkich, bieżących problemach społecznych, sytuacji politycznej. Zawsze uważny, wnikliwy, empatyczny. Od dawna obserwuje i cenię jego działania zawodowe. Wiedziałam, że to nazwisko na okładce jest gwarancją jakości. I nie zawiodłam się.

Z niejednej półki to zbiór wywiadów publikowanych na łamach: Gazety Wyborczej, Książek. Magazynu do czytania, Wysokich Obcasów, Wysokich Obcasów Extra w latach 2014-2020 . Kilka rozmów ( m.in: z Agnetą Pleijel i Maciejem Zarembą Bielawskim, Małgorzatą Rejmer, Mariuszem Szczygłem) powstało specjalnie na potrzeby książki. Zestaw nazwisk to istny panteon literackich sław. Mamy tu noblistów: Mario Vargasa Llosę, Orhana Pamuka, Swietłanę Aleksijewicz, Olgę Tokarczuk. Pisarzy uznanych i nagradzanych: Margaret Atwood, Hannę Krall, Wiesława Myśliwskiego, Paula Austera, Javiera Mariasa. Ulubieńców publiczności: Zadie Smith, Elizabeth Strout, Jo Nesbo. Debiutantki i pisarki młodego pokolenia: Sarah M. Broom, Jesmyn Ward.

Najlepszym sposobem na zachęcenie do sięgnięcia po zbiór rozmów wydaje mi się ujawnienie ich fragmentów, dlatego poniżej kilka niewielkich próbek.

Wszystko co pan myśli o świecie, jest w książkach?

To wystarczy. A i tak się czasem zastanawiam, czy nie za dużo napisałem. Bo po prawdzie autor powinien napisać jedną książkę, zawrzeć w niej wszystko, co ma do powiedzenia i umrzeć. Wiem, że to niemożliwe, dlatego zwykle pisze się więcej. Ja napisałem bardzo dużo, siedem książek.*

Wiesław Myśliwski

Wieszczy pani katastrofę świata.

Już nie wieszczę, to się dzieje. Szybciej, niż nam się zdaje. I pan i ja wiemy, że każdego dnia odpychamy od siebie te myśli. Ale proszę wykonać szybkie ćwiczenie. Zauważył pan, że trawa nie pachnie już tak jak kiedyś? Że z roku na rok natura wysyła nam coraz mniej intensywne zapachy? Nie pamiętamy już, jak kwiaty pachniały dziesięć lat temu, prawda? Nieustannie o tym myślę. Świat traci zapachy i kolory. Wszystko szarzeje. A co się dzieje z Arktyką? Długo jeszcze będziemy udawać ślepców?*

Margaret Atwood

Może ludzie w świecie polityki, tak jak w świecie reality show kochają igrzyska i podoba im się, że teraz - nie po raz pierwszy, ale to kwestia skali zapewne - jedni upokarzają drugich?

Ja nie umiem sobie wyobrazić potencjalnego wyborcy PiS , który patrzy na to wszystko, co się teraz dzieje, i jest z tego powodu zadowolony. Myśli sobie: o jaki robią porządek, wreszcie te drzewa powycinali, uff, po co tyle tego stało. Albo: wreszcie powykopywali te zwłoki z grobów, wreszcie jest patriotyzm i pokazują na ulicach ciapatym, gdzie ich miejsce. W szpitalu (...)*

Dorota Masłowska

Są w tym zbiorze absolutne perły, jak wstrząsająca rozmowa z Małgorzatą Rejmer o sytuacji kobiet w Albanii i szukaniu własnego miejsca w świecie. Równie wartościowe i ważne są rozmowy z Agnetą Pleijel i Maciejem Zarembą Bielawskim o stawaniu się pisarzem i wspólnym życiu, czy z Mariuszem Szczygłem o czytaniu. W całym tomie nie ma błahych tematów i nieistotnych słów. Każda rozmowa jest ciekawym spotkaniem, które prowadzi do odkrycia nowych perspektyw i poszerzenia horyzontów.

Umieszczenie w jednym miejscu literackiego dream teamu zawsze prowokuje pytania o to, kogo w tym zestawieniu zabrakło, kogo my zaprosilibyśmy do rozmowy? Pokusiłam się o zastanowienie nad tą kwestią. Osobiście brakuje mi archiwalnej rozmowy z Amosem Ozem (pisarz zmarł w 2018 roku), wywiadów z Mikołajem Grynbergiem i Mikołajem Łozińskim. Rozumiem jednak, że nie można mieć wszystkiego, a braki dają nadzieję na ciąg dalszy w przyszłości.

Nie sposób nie zauważyć i nie docenić pięknego, niezwykle starannego wydania książki Michała Nogasia. Okładki zaprojektowanej przez mistrza w swoim fachu -  Przemka Dębowskiego, ilustracji wykonanych przez Joannę Rusinek, redakcji Wojciecha Szota. Teoretycznie nie powinno się oceniać książki po okładce. Jednak w tym przypadku można to zrobić bez obaw. Treść jest równie wspaniała, jak szata graficzna.

W zeszłym roku wymarzonym, pożądanym przez każdego książkoholika prezentem gwiazdkowym był Słownik miejsc wyobrażonych Alberto Manguela i Gianniego Guadalupiego. Nie mam żadnych wątpliwości, że w tym roku będzie to Z niejednej półki. Wywiady Michała Nogasia. Książka uniwersalna, z którą można obcować na wiele sposobów: łyknąć na raz, podzielić na mniejsze porcje, zrobić ranking ulubieńców i rozmowy z nimi przeczytać w pierwszej kolejności, przeczytać wyłącznie wywiady z pisarzami, których twórczości jeszcze nie znamy i w ten sposób dokonać małych odkryć Ameryki, zacząć od obejrzenia ilustracji. Niezależnie od wybranego sposobu czytania, z całą pewnością nie będzie to zmarnowany czas, bo to lektura wielokrotnego użytku, a każdy powrót do niej to przyjemność w czystej postaci.

M.Nogaś Z niejednej półki. Wywiady., il. J. Rusinek. Wydawnictwo Agora 2020.

* Dziękuję Wydawnictwu Agora za przekazanie egzemplarza do recenzji.

* Wszystkie cytaty pochodzą z omawianej książki.